دفع مدفوع آبکی سه بار یا بیشتر در طی روز، اسهال نامیده می شود. تقریباً همه ما حداقل یک بار در طی دوران زندگی خود، اسهال را تجربه کرده ایم. بطور معمول ابتلا به اسهال، 4 بار در طی یک سال قابل انتظار است. اگر چه در اغلب موارد اسهال، بدون درمان ظرف چند روز بهبود می یابد، ولی لازم است بدانیم چه زمانی احتیاج به کمک هست.

اسهال به چه علتی اتفاق می افتد؟

• عفونت ها؛ اسهال عفونی معمولاً از طریق خوردن و یا آشامیدن آب و یا غذای آلوده اتفاق می افتد. در صورت ابتلا به اسهال عفونی ، علائم و نشانه ها ظرف 12 ساعت تا 4 روز بعد از مصرف آب یا غذای آلوده در شما ظاهر می شود و معمولاً ظرف 3 تا 7 روز بهبود می یابد.
• ویروس ها؛ عفونت های ویروسی می توانند باعث اسهال و استفراغ شوند و با تماس شما با افراد آلوده و مبتلا به عفونت و یا با مصرف آب و غذای آلوده، قابل انتقال است.
• گاهی اوقات علت اسهال، عفونی نیست و به علت عارضه دارویی (خصوصاً آنتی بیوتیک ها)، حساسیت به غذا و یا ابتلا به بیماری های گوارش، نظیر کولیت روده (IBD) اتفاق می افتد.

چه علائمی در صورت ابتلا به اسهال، قابل انتظار است؟

اگر شما مبتلا به اسهال شوید، معمولاً مختصری (و گاهی اوقات خیلی زیاد) بی حال هستید. اگر اسهال شما شدید باشد ممکن است حداقل 20 بار در روز حرکات روده داشته باشید و حتی شاید هر 20 تا 30 دقیقه احساس دفع مدفوع داشته باشید. در این شرایط ، حجم بسیار زیادی آب و نمک از دست خواهید داد و علائم کم آبی (دهیدراتاسیون) ظاهر می شود. گاهی اوقات اسهال همراه با تب ( 38˚C و بالاتر) ، درد شکم و یا دل پیچه است. اسهال های ویروسی معمولاً خیلی سریع اتفاق می افتند و باعث تب، سردرد، درد عضلانی، درد شکم، دل پیجه و کاهش اشتها می شوند. در صورت ابتلا شما به اسهال ویروسی، به علت همراهی اسهال و استفراغ ،احتمال شدید بودن علائم دهیدراتاسیون و کم آبی بیشتر است.

در صورت ابتلا به اسهال، چه کارهایی می توانم در منزل انجام دهم تا بهتر شوم؟

• به مقدار کافی مایعات بنوشید؛

اگر مبتلا به اسهال خفیف یا متوسط شده اید، می توانید در منزل با مصرف مایعات فراوان، بیماری را کنترل کنید. مایعات می بایست حاوی آب، نمک و شکر باشد. محلول های آماده ORS ترکیب مناسبی از نمک و شکر است و به راحتی و به عنوان قدم اول در درمان جهت جایگزینی آب و املاح دفع شده قابل استفاده است. مصرف آب میوه های طبیعی رقیق شده با آب، و یا نوشیدنی های طعم دار همراه با بیسکوئیت های نمکی، سوپ و یا آبگوشت سبک برای شما مناسب است . اگر شما قادر به مصرف مایعات از طریق دهان نیستید ، برای تزریق  سرم   میبایست به بیمارستان مراجعه کنید. به جای نوشیدن مایعات همراه با غذا، مایعات را بین وعده های غذایی بنوشید. اگر مایعات را راحت تحمل نمی کنید چند وقت یکبار یک جرعه بنوشید و مرتب به نوشیدن جرعه های کوچک ادامه دهید.

• حمام گرم و یک دوش آب گرم می تواند کمک کننده باشد؛

 بعد از دوش با حوله تمیز و نرم آرام مقعد خود را خشک کنید از مالیدن محکم حوله یا پارچه به مقعد خود پرهیز کنید. از کرم همورویید یا ژل وازلین سفید استفاده کنید.

از کجا بفهمم در اثر اسهال، چقدر دچار کم آبی شده ام؟

یک راه خوب برای حدس میزان کم آبی، نگاه کردن به رنگ ادرارتان و توجه به دفعات ادرار در طی روز است. رنگ طبیعی ادرار زرد بسیار کمرنگ (نزدیک به بی رنگ) است و در حالت طبیعی شما می بایست هر 3 تا 5 ساعت ادرار کنید. اگر خیلی کم ادرار کرده اید و یا ادرار شما به رنگ تیره است، نشانه آن است که می بایست مایعات بیشتری بنوشید.

در صورت ابتلا به اسهال، چه غذاهایی برای من مفید است؟

اگر چه هیچ غذایی، ایده آل نیست ولی تغذیه کافی و مناسب در طی اسهال حاد ، بسیار مهم است، اگر اشتها ندارید، می توانید برای مدت کوتاهی، فقط مایعات بنوشید. در صورتی که اسهال آبکی دارید مصرف غذاهای زیر پیشنهاد می شود:

1. مواد نشاسته ای (مثل سیب زمینی آب پز، کته، نودل، نان های سفید وبرنج سفید) همراه با کمی نمک
2. بیسکوییت های خشک (کراکر)
3. موزوسیب
4. سوپ
5. سبزیجات آب پز
6. مصرف سبزی ها را دررژیم غذایی کاهش دهیم و از مصرف سبزی های نفاخ ازقبیل انواع کلم ها،انواع ترب ها،پیاز،خیار وذرت پرهیز شود.
7. مصرف میوه ها ها را در رژیم غذایی خود کاهش دهید و حتما پوست میوه را جدا نمایید. ازمیان میوه ها سیب و موز در کمک به بهبود اسهال موثرهستند.
8. در رژیم غذایی از نان های سفید، برنج و سیب زمینی استفاده نمایید و از مصرف نان های سبوس دار و غلات سبوس دار پرهیز نمایید.
9. از مصرف شیر پرهیز شود.مصرف ماست در این بیماران توصیه می شود و بهتر است ماست مصرفی از نوع ماست های پروبیوتیک کم چرب باشد.اضافه نمودن نعنا خشک به ماست نیز توصیه می شود.
10. میزان نمک در رژیم غذایی در حد کافی باشد.
11. اضافه نمودن سماق آسیاب شده به غذاها توصیه می گردد.
12. از مصرف حبوبات و مغزها پرهیز نمایید.
13. از مصرف مواد غذایی بسیار سرد یا بسیار داغ پرهیز نمایید.
14. مصرف چای با درجه حرارت کم توصیه می شود.
15. از مصرف زیاد قند، شکر، عسل، نوشابه ها، ماءالشعیر، آبمیوه های صنعتی، شربت، بستنی و مواد غذایی شیرین پرهیز شود.
16. چربی رژیم غذایی در حد کم باشد و از روغن های مایع جهت پخت و پز استفاده شود. از مصرف غذاهای پرچرب، غذاهای سرخ شده درروغن و چربی جامد پرهیز شود.همچنین ازمصرف لبنیات پرچرب، خامه، کره، سوسیس کالباس و گوشت های پرچربی اجتناب شود.
17. از مصرف مواد غذایی تند و حاوی ادویه زیاد پرهیز گردد.
18. مصرف مایعات به میزان کافی صورت گیرد و بعد از هر بار اجابت مزاج در حالت اسهال، یک لیوان آب یا مایعات مجاز دیگر مصرف شود.
19. از مصرف نوشیدنی های الکلی پرهیز شود.

در صورت ابتلا به گاستروانتریت ویروسی مصرف مواد غذایی حاوی قند فراوان، علائم را بدتر می کند.

آیا در صورت ابتلا به اسهال، می توانم از داروهای ضد اسهال استفاده کنم؟

مصرف داروهایی که باعث قطع اسهال می شوند و بدون نسخه در دسترس هستند، معمولاً مشکلی ندارد ولی در صورتی که تب دار هستید و دمای بدنتان بالای38˚C  است و یا دچار اسهال خونی شده اید نباید این داروها را مصرف کنید؛ چون مصرف این داروها علت اسهال را درمان نمی کنند و فقط تعداد دفعات اسهال و حرکات روده را کم می کنند.

• لوپرامید (Loperamide) دارویی بدون نسخه است که معمولاً ابتدا 2 قرص با هم مصرف می شود و سپس یک قرص دو میلی گرمی بعد از هر بار دفع مدفوع شل، مصرف می شود. در طی یک روز بیش از 8 قرص لوپرامید (16 میلی گرم) نباید استفاده کنید وگرنه دچار عوارض جدی قلبی در اثر دارو خواهید شد.
• دیفنوکسیلات: دارویی است که با نسخه پزشک تحویل داده می شود (به علت عوارض جانی بیشتر).
• بیسموت ساب سالیسیلات: به اندازه لوپرامید موثر نیست ولی در شرایط خاص (مثلاً اگر دچار تب و یا اسهال خونی باشید) تجویز می شود. دوز مصرف بیسموت 30 cc و یا 2 قرص هر 30 دقیقه تا نهایتاً 8 بار است. مصرف بیسموت در زنان حامله ممنوع است.

آیا در صورت ابتلا به اسهال نیاز به مصرف آنتی بیوتیک هم دارم؟

در اکثر موارد اسهال حاد نیازی به آنتی بیوتیک نیست و حتی در صورت مصرف نا به جای آنتی بیوتیک ممکن است اسهال شما شدید شود. آنتی بیوتیک در صورت شک به اسهال ویروسی تجویز نمی شود چون آنتی بیوتیک عفونت های باکتریایی را درمان می کند و نه ویروسی را. ممکن است آنتی بیوتیک مناسب در شرایط زیر، با نظر پزشکتان برای شما تجویز شود:

1. بیش از 8 بار دفع مدفوع شل در طی روز
2. علائم کم آبی
3. ادامه علائم برای بیش از یک هفته
4. ضعف سیستم ایمنی
5. افرادی که به علت اسهال نیاز به بستری در بیمارستان پیدا می کنند.

چه کاری انجام دهم تا از ابتلای اطرافیانم به اسهال پیشگیری کنم؟

تا زمانی که مبتلا به اسهال هستید، امکان ابتلای اطرافیانتان، افراد خانواده و همکارانتان به اسهال هست؛ البته اگر بهداشت را رعایت نکنید. عفونت های ایجاد کننده اسهال، از طریق دست و دهان منتقل می شوند. شستشوی مرتب دست ها، نرفتن به محل کار یا مدرسه برای چند روزاز منتشر شدن بیماری جلوگیری می کند.

نحوه شستشوی درست دست ها را برایم توضیح دهید:

شستشوی دست راه موثری برای جلوگیری از پخش عفونت است. قبل و بعد از آماده کردن و خوردن غذا، بعد از رفتن به دستشویی، بعد از حمل آشغال ها به بیرون، بعد از لمس حیوانات و بعد از عطسه یا فین کردن ،دست های خود را بشویید. ابتدا می بایست دست ها با کمی آب و مایع دستشویی به مدت 15 تا 30 ثانیه شسته شود. دقت کنید تا ناخن ها، بین انگشتان و مچ دست هم شسته شود.

دست ها را آب بکشید و با یک دستمال یک بار مصرف خشک کند. اگر امکان شستشوی دست ها نیست، استفاده از مواد ضد عفونی کننده بر پایه الکل، جایگزین مناسبی هست. این مواد ضد عفونی گاهی اوقات به صورت مایع و یا به صورت دستمال تر در دسترس می باشند. ماده ضد عفونی را در کل دست، انگشتان و مچ دست پخش کنید تا خشک شود.

چه احتیاطاتی در مصرف غذا لازم است تا مبتلا به اسهال نشوم؟

• شیرخام (شیرغیرپاستوریزه) و یا فرآورده های حاوی شیر خام ننوشید.
• مطمئن شوید که پنیر مصرفیتان پاستوریزه است.
• میوه ها، سبزیجات را قبل از مصرف خوب بشویید.
• دمای یخچال را کمتر از 4˚C و دمای فریزر را کمتر از صفر نگه دارید.
• غذاهای آماده مصرف و نیمه پخته آماده را هر چه سریعتر مصرف کنید.
• گوشت خام، ماهی و مرغ را دور از سایر غذاها نگه دارید.
• دست ها، چاقو و تخته آشپزی را بعد از آماده سازی مواد غذایی خام خصوصاً گوشت و مرغ وماهی و غذاهای دریایی بشویید.
• گوشت را از مراکز مطمئن تهیه کنید و کامل بپزید.
• غذاهای دریایی را کامل بپزید. با مصرف ماهی خام (سوشی) امکان دارد به انگل های خاصی مبتلا شوید. با فریز کردن تعدادی از این انگل ها ( و نه همه آنها ) از بین می روند .
• ماهی دودی مصرف نکنید مگر این که کاملاً پخته شود.
• تخم مرغ را کامل بپزید تا جایی که زرده آن کامل سفت شود.
• هیچ گاه غذاهای پخته شده را بیش از دو ساعت (و در صورتی که دمای محیط بیش از 32˚ است، بیش از یک ساعت) در اتاق و دمای معمولی نگهداری نکنید و داخل یخچال بگذارید.
• هات داگ و سوسیس و کالباس مصرف نکنید مگر این که حتماً کامل پخته شوند.
• مراقب باشید تا خونابه گوشت خام و بسته های هات داگ با مواد غذایی دیگر تماس نداشته باشد.
• سالادهای آماده مثل سالاد مرغ، سالاد تخم مرغ، سالاد تن ماهی و یا سالاد دریایی مصرف نکنید.

در صورت ابتلا به اسهال چه زمانی می بایست با پزشک یا پرستارم تماس بگیرم؟