بی اختیاری مدفوع به خروج بی اختیار گاز و یا چند قطره مدفوع (خفیف) و یا خروج غیر اختیاری و واضح مدفوع (شدید) اطلاق می گردد. بین 2 الی 7 درصد مردم به این مشکل مبتلا می باشند اگرچه میزان شیوع واقعی آن ممکن است بسیار بالاتر باشد زیرا اکثر افراد این موضوع را با پزشک و پرستار خود در میان نمی گذارند. بی اختیاری خفیف مدفوع، خانم ها و آقایان را به یک اندازه مبتلا می سازد. اما خانم ها تقریبا دو برابر آقایان مبتلا به بی اختیاری شدید مدفوع می گردند. بی اختیاری مدفوع در افراد با سن بالاتر، به ویژه در افرادی که در خانه های سالمندان  بستری هستند شایع تر می باشد، بطوریکه حدود نیمی از این افراد دچار بی اختیاری مدفوع می شوند. بی اختیاری مدفوع باعث کاهش اعتماد به نفس، افزایش اضطراب و نهایتا منجر به انزوای اجتماعی افراد مبتلا می شود. افرادی که از بی اختیاری مدفوع رنج می برند بهتر است که تا جایی که ممکن است در رابطه با این مشکل اطلاعات کسب کرده و درباره علائم خود با پزشک و یا پرستار گفتگو کنند. بی اختیاری مدفوع یک مشکل قابل درمان می باشد، درمان باعث کاهش علائم در اغلب موارد شده و غالبا باعث رفع کامل بی اختیاری می گردد.

علل بی اختیاری مدفوع چیست؟

داشتن اختیار جهت دفع مدفوع نیازمند فعالیت طبیعی دستگاه گوارش و سیستم عصبی است. عملکرد صحیح اسفنکترهای مقعد به همراه آن دسته از عضلات لگن که انتهای دستگاه گوارش را احاطه کرده اند، تضمین کننده اجابت مزاجی است که در اختیار و کنترل فرد باشد. علل متعددی می تواند باعث بی اختیاری مدفوع شود. در اغلب موارد بی اختیاری مدفوع مجموعه ای از چند عامل می باشد:

• آسیب به اسفنکتر مقعد ؛ اسفنکترهای داخلی و خارجی مقعد، عضلاتی هستند که در انتهای پایین ترین قسمت روده بزرگ قرار گرفته اند. این عضلات و همچنین آن بخشی از عضلات لگن افراد که قسمت انتهایی روده بزرگ را احاطه کرده اند، مانع از خارج شدن بی اختیار مدفوع می شوند. هر نوع آسیب به این عضلات و یا از دست دادن کنترل این اسفنکترها میتواند منجر به بی اختیاری مدفوع شود. این آسیب معمولا در حین انجام زایمان طبیعی و یا با جراحی بر روی مقعد ایجاد می گردد.
• علل نورولوژیک ؛ اختلالات نورولوژیک مانند دیابت، مالتیپل اسکلروزیس (MS) و آسیب به نخاع می تواند باعث کاهش حس و کاهش کنترل افراد بر قسمت پایینی دستگاه گوارش شود. آسیب به رشته های اعصاب در طی زایمان طبیعی هم می تواند باعث کاهش فعالیت طبیعی اسفنکتر مقعد شود.
• کاهش پذیری رکتوم (قسمت انتهایی روده بزرگ) ؛ بیماری های التهابی روده ( بیماری کرون و کولیت اولسرو) و التهاب رکتوم ناشی از رادیوتراپی باعث کاهش توانایی رکتوم در متسع شدن و ذخیره مدفوع می شود.
• سفت شدن مدفوع ؛ هنگامی که مدفوع بسیار سفت و فشرده در رکتوم جمع می شود، باعث می شود تا اسفنکترها شل شده و مواد دفعی به صورت مایع در کنار این انسداد خارج شوند. سفت شدن مدفوع یک علت شایع بی اختیاری مدفوع در افراد با سن بالاتر می باشد. عللی که باعث می شود احتمال بروز سفت شدن مدفوع بیشتر گردد عبارتند از: بی تحرکی، از دست دادن حس رکتوم و شماری از بیماری های روحی.
• اسهال؛ ابتلا به اسهال علل مختلفی دارد. از جمله این عوامل  سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، بیماری التهاب حاد روده و گاستروانتریت حاد می باشند که می توانند باعث خارج شدن بدون اختیار مدفوع شل شوند.
• علل ناشناخته؛ در بعضی موارد علت بروز بی اختیاری مدفوع را نمی توان مشخص نمود، به این موارد بی اختیاری مدفوع با علت ناشناخته (ایدوپاتیک) گفته می شود. بی اختیاری ایدیوپاتیک مدفوع عموما در خانم های میانسال و سالمند اتفاق می افتد.

روش تشخیص بی اختیاری مدفوع چگونه است؟

در اغلب موارد با گرفتن شرح حال، انجام معاینات پزشکی و انجام آزمایشات تشخیصی، علت زمینه ای ایجاد بی اختیاری را مشخص نمود. آزمایش های تشخیصی در تعیین دقیق علت و در نتیجه اطمینان از انتخاب درمان صحیح سودمند می باشند. بسته به اینکه پزشک به چه علتی مشکوک باشد، ممکن است آزمایش های متفاوتی درخواست کند:

• بررسی مستقیم با کولونوسکوپی (بررسی تمام طول روده بزرگ)، سیگموئیدوسکوپی ( بررسی قسمت انتهایی روده بزرگ) و یا آندوسکوپی (بررسی مجرای مقعدی) ؛ این تست ها در پیدا کردن و تشخیص التهاب، تومور و سایر بیماری های که باعث بروز بی اختیاری می شوند کمک کننده هستند.
• مانومتری آنورکتال ( اندازه گیری فشار مجرای مقعدی )؛ در این روش، فشار قسمت های مختلف مجرای داخلی قسمت پایینی دستگاه گوارش اندازه گیری می شود.
• سونو گرافی و MRI ؛ می تواند غیر طبیعی بودن اسفنکترهای مقعدی، دیواره رکتوم ، و عضلات لگن را نشان دهد. این روشها عموما بی خطر بوده و جهت تعیین اختلالات ساختمانی هر دو اسفنکتر داخلی و خارجی مقعد دقیق است.
• آزمایش مدفوع

درمان بی اختیاری مدفوع چیست؟

بطور کلی از سه روش درمانی جهت درمان بی اختیاری مدفوع استفاده می شود، این سه روش عبارتند از : درمان دارویی، بیوفیدبک و جراحی. روش درمانی ارجح برای هر بیمار بسته به علت زمینه ای ایجاد بی اختیاری مدفوع متفاوت است.

در درمان دارویی بی اختیاری مدفوع، چه داروهایی تجویز می شود؟

درمان دارویی شامل داروها و اقدامات خاصی است که می توانند منجر به کاهش تعداد موارد بی اختیاری در هر فرد شده و به مدفوع قوام دهد.

مواد حجم دهنده مدفوع ؛ داروهایی نظیر فیبرها (متیل سلولز) که کمک می کنند مدفوع حجیم تر شود با افزایش قوام مدفوع  می توانند به کنترل اسهال بیماران کمک کنند.

داروهایی که تعداد موارد اجابت مزاج را کاهش می دهند ؛  تعداد موارد اجابت مزاج را می توان بوسیله داروهای خاصی نظیر لوپرامید و یا دیفنوکسیلات کاهش داد ، این داروها معمولا جهت درمان اسهال مصرف می شوند. لوپرامید همچنین می تواند باعث افزایش سفتی عضله اسفنکتر مقعد نیز گردد. چنانچه شما از لوپرامید استفاده می کنید مراقب باشید که دوزی که مصرف می کنید به هیچ وجه از دوزی که روی جعبه و بروشور دارو درج  و توصیه شده است بیشتر نباشد مگر آنکه پزشک تان این دوز را برای شما تجویز کرده باشد.

داروهای آنتی کولینرژیک ؛ این دسته از داروها ( مانند هیوسین ) با کاهش میزان انقباضات روده بزرگ، چنانچه قبل از خوردن وعده های غذایی مصرف شوند می توانند بی اختیاری را که در بعضی افراد پس از خوردن غذا ایجاد می شود کاهش دهد.

درمان سفت شدگی مدفوع ؛ بیمارانی که مدفوع شان تجمع یافته و دچار سفت شدگی مدفوع می شوند (شرایطی که در آن رکتوم پر از مدفوع سفت می باشد) ممکن است نیاز پیدا کنند که مدفوع سفت شده در مطب یا کلینیک تخلیه گردد. در این بیماران  پس از رفع سفت شدگی فعلی مدفوع، داروهایی تجویز خواهد شد تا حرکات روده در شرایط طبیعی حفظ شود.

بیوفیدبک چیست؟

بیوفیدبک روشی بی خطر و غیر تهاجمی جهت بازگرداندن روال طبیعی انقباضات روده می باشد. در طی تمرینات بیوفیدبک، از حسگرهایی استفاده می شود که به بیمار کمک می کند تا وجود مدفوع  را حس کرده و عضلات اسفنکتر مقعد را منقبض کند که در نتیجه باعث حفظ اختیار مدفوع می شود. این روش معمولا در مطب و یا کلینیک پزشک یا physical therapist انجام می گردد.

جراحی در درمان بی اختیاری مدفوع چگونه انجام می شود؟

ترمیم جراحی می تواند باعث کاهش و یا حل مشکل بی اختیاری شود. این روش بخصوص در خانم هایی که دچار پارگی عضلات اسفنکتر خارجی در زمان زایمان شده و یا در بیماران دچار آسیب به اسفنکتر به علت جراحی و یا به علل دیگر، سودمند می باشد. جراحی باعث درمان 80 درصد خانم های دچار پارگی اسفنکتر در زمان زایمان می شود . در بیمارانی که دچار آسیب های غیر قابل ترمیم عضله اسفنکتر مقعد می باشند، عضلات از سایر نقاط بدن (معمولا از ساق پا یا باسن) برداشته شده و به کمک روشهای جراحی به دور کانال مقعد قرار داده می شوند. این عضلات کار عضلات آسیب دیده اسفنکتر را انجام خواهند داد، این روش جراحی انتقال عضلات  نامیده می شود. به کمک این روش تا 73 درصد از بیماران توانایی در اختیار داشتن مدفوع خود را باز می یابند. روش جراحی جایگزین جراحی انتقال عضله، استفاده از یک cuff مقعدی بوده که با باد کردن آن می توان جلوی مدفوع را گرفت و با خارج کردن باد آن اجازه تخلیه مدفوع را داد. البته در حال حاضر این ابزار صرفا در بعضی مراکز خاص مورد استفاده قرار می گیرد.

در تمام موارد روش های جراحی که در بالا به آنها اشاره شد حتی در دست جراحان زبر دست و با تجربه ممکن است عوارضی اتفاق بیفتد .

جراحی کولوستومی ؛ کولوستومی یک نوع روش جراحی می باشد که در آن مسیر روده بزرگ عوض شده و انتهای آن به پوست ناحیه شکم بیمار متصل می گردد. در بیمارانی که کولوستومی شده اند، مدفوع در کیسه ای که خیلی راحت به پوست بیمار متصل می شود جمع آوری می گردد. این روش به خروج  بی اختیار مدفوع خاتمه می دهد . انواع خاصی از این روش جراحی وجود دارد که به بیمار اجازه کنترل تخلیه روده خود را می دهد .

آیا به جز دارو و جراحی، روش درمانی  دیگری برای بی اختیاری مدفوع وجود دارد؟

درپوش مقعد ؛ درپوش مقعد می تواند در بعضی از بیماران جهت کاهش تعداد دفعات بی اختیاری مدفوع سودمند باشد. این ابزار معمولا همراه با سایر درمان ها بکار میرود. درپوش های مقعد در اندازه ها و شکل های مختلف موجود می باشند هر چند در تعدادی از بیماران به سختی تحمل می شوند.

تحریک عصب Sacral ؛ با جریان ضعیف الکتریکی می تواند در 40 تا 75 درصد افرادی که عضلات اسفنکتر آنها سالم می باشد منجر به قطع خروج غیر ارادی قطره های مدفوع گردد. در این روش بوسیله انجام جراحی یک الکترود (تحریک کننده الکتریکی) در نزدیکی عصب مربوطه در ناحیه ساکروم قرار داده می شود. هنوز این موضوع که چگونه تحریک عصب ساکرال باعث کاهش بی اختیاری می شود مشخص نیست. تجربه کار با این روش محدود است. تعدادی از بیماران دچار عوارض ناشی از جراحی میشوند، که عبارتند از درد، بد عمل کردن دستگاه و یا عفونت که می تواند منجر به برداشتن و یا تعویض دستگاه گردد. در حال حاضر از این درمان صرفا به بیمارانی که دارای اسفنکتر سالم و یا ترمیم شده بوده و با روش های درمانی دیگر بهبود نیافته اند پیشنهاد می شود.

تحریک الکتریکی مقعد؛ در این روش از تحریک الکتریکی با استفاده از یک جریان ضعیف الکتریکی، جهت تحریک عضلات اسفنکتر مقعد برای انقباض استفاده می شود که باعث تقویت توانایی عضلات در طول زمان می شود. جریان الکتریکی با استفاده از یک وسیله کوچک اعمال می گردد که بیمار روزانه به مدت 8 تا 12 هفته برای دقایق کمی در داخل مجرای مقعد خود قرار می دهد. تحریک الکتریکی به تنهایی دارای مزیت اندکی است که احتمالا ناشی از افزایش حس مجرای مقعدی می باشد. البته این روش ارزان وغیر تهاجمی بوده و دارای عوارض جانبی اندکی می باشد.

تزریق مواد حجم دهنده؛ در این روش ژلی به داخل اسفنکتر مقعدی تزریق شده و می تواند به ایجاد بافت در اسفتکتر مقعدی کمک کند و در نتیجه با باریک کردن قطر مقعد به بیمار اجازه می دهد تا کنترل بهتری بر اسفنکتر مقعدی داشته باشد.

برای به حداقل رساندن مشکل بی اختیاری مدفوع، چه کاری می توانم انجام دهم؟

• از مصرف مواد خوراکی و آشامیدنی که می تواند منجر به شل شدن قوام مدفوع تان شده و یا تعداد دفعات اجابت مزاج را افزایش می دهد پرهیز کنید. این مواد شامل محصولات لبنی (در بیمارانی که دچار عدم تحمل به لاکتوز هستند)، غذاهای تند و پر ادویه، غذاهای چرب، نوشیدنی های حاوی کافئین، غذاها و یا نوشیدنی های رژیمی، آدامس ها و یا آب نبات های بدون قند و همچنین الکل می باشد.  
• افزایش وعده های غذایی اما کاهش مقدار غذای مصرفی در هر وعده ؛ در بعضی بیماران خوردن یکباره مقدار زیاد غذا باعث ایجاد احساس فوری اجابت مزاج شده و گاهی اوقات منجر به اسهال می شود. افزایش وعده های غذایی اما کاهش میزان غذای خورده شده در هر وعده می تواند دفعات اجابت مزاج را کاهش دهد.
• افزایش میزان فیبر موجود در غذا ؛ خوردن فیبر باعث افزایش حجم مدفوع شده و در اغلب موارد قوام مدفوع را بهبود می بخشد. میزان توصیه شده مصرف فیبر روزانه 25 تا 30 گرم می باشد. جهت کاهش احتمال بروز نفخ شکم، میزان فیبر خورده شده باید به صورت تدریجی و طی چند هفته افزایش یابد.

عوامل روانی در بی اختیاری دفع

مشکلات هیجانی شدید و تنش های روانی در ایجاد بی اختیاری دفع در بزرگسالان نقش حیاتی دارد. بیوفیدبک؛ درمانی است که طی آن بیمار از طریق بصری، گفتاری و دیگر اشکال اطلاعاتی، قادر به تشخیص اجابت و منجر به بهبود و عکس العمل عضلات اسفنکتر می شود. در این جلسات با کمک مشاور تعلیم دیده، به بیمار تمرین هایی برای تقویت عضلات داده می شود. مداخلات رفتاری شامل مهارت آموزی، شرطی سازی کلاسیک و آگاهی آموزی در درمان بی اختیاری مدفوع موثر است.