کیسه صفرا یک اندام کوچک و به شکل گلابی است که زیر کبد قرار دارد و کارش ذخیره کردن صفرا است؛ صفرا مایعی است که در کبد ساخته شده و به تجزیه چربی کمک می کند. وقتی غذا می خورید صفرا از طریق مجاری صفراوی به روده کوچک وارد می شود و به هضم کمک می کند.

 

سنگ های صفراوی چه هستند؟

سنگ های صفراوی، سنگ های کوچکی هستند که درون کیسه صفرا تشکیل می شوند که می توانند ریز یا درشت باشند؛ و ممکن است حتی تا 6 اینچ (15 سانتی متر) طول داشته باشند. به طور معمول کیسه صفرا در بین غذا با صفرا پر می شود. سپس هنگامی که غذاهای چرب می خورید، کیسه صفرا، صفرا را به روده می فرستد. گاهی اوقات سنگ های صفراوی کیسه صفرا را مسدود می کنند و از تخلیه آن جلوگیری می کنند و حتی گاهی اوقات سنگ های صفراوی باعث تخریب کیسه صفرا می شوند. اگر سنگ های صفراوی از کیسه صفرا بیرون ریخته شوند می توانند حتی مجاری کبد و مجاری پانکراس را نیز مسدود کنند.

 

علائم سنگ صفرا چیست؟

اکثر افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا علامتی ندارند و سنگ آن ها خاموش باقی می ماند و معمولاً در سونوگرافی یا سی تی اسکن که به دلیل دیگر انجام شده، مشخص می شود. سنگ های خاموش نیازی به درمان ندارند. اگر مبتلا به سنگ کیسه صفرای بدون علامت هستید می بایست علائم آن را بدانید تا در صورت علامت دار شدن به پزشک مراجعه نمایید:

• درد شکم:؛ اغلب در سمت راست فقط در زیر قفسه سینه یا در قسمت بالای وسط شکم
• درد پشت یا شانه راست
• تهوع و استفراغ

 

کولیک صفراوی چیست؟

کولیک صفراوی شناخته شده ترین علامت اولیه سنگ صفراوی است که به صورت حملات درد شکم اغلب در سمت راست شکم زیر دنده های تحتانی احساس می شود. گاهی اوقات درد در قسمت فوقانی شکم یا حتی قسمت تحتانی قفسه سینه احساس می شود ( شبیه درد حمله های قلبی). ممکن است حالت  تهوع و استفراغ و درد در شانه راست یا پشت را نیز حس کنید. کولیک صفراوی معمولاً هنگامی اتفاق می افتد که کیسه صفرا در پاسخ به یک وعده غذایی چرب منقبض می شود و این سنگ ها مجرای خروجی را مسدود می کنند. همان طور که کیسه صفرا چند ساعت پس از غذا استراحت می کند، درد نیز کاهش می یابد. در برخی افراد درد بدون همراهی با غذا خوردن اتفاق می افتد و چندین بار حدود نیمه شب تکرار می شود. وقتی که اولین حمله کولیک صفراوی را تجربه کردید احتمال تکرار مجدد آن وجود دارد. علائم مکرر معمولاً شدیدتر و با احتمال وقوع عوارض اتفاق خواهند افتاد.

 

عوارض سنگ کیسه صفرا چیست؟

• عفونت و التهاب کیسه صفرا (کوله سیستیت)
• زردی و عفونت مجاری صفراوی (کلانژیت)
• پاره شدن کیسه صفرا
• التهاب لوزالمعده (پانکراتیت)

 

• کوله سیستیت حاد:

 کوله سیستیت به معنای التهاب کیسه صفرا می باشد. این اتفاق زمانی می افتد که سنگ صفراوی به طور کامل مجرای صفراوی را ببندد و بر خلاف کولیک صفراوی که در عرض چند ساعت برطرف می گردد درد کوله سیستیت معمولاً ثابت است و همراه با تب است. کوله سیستیت حاد یک وضعیت جدی است که نیاز به بستری و درمان در بیمارستان دارد. درمان شامل مایعات وریدی، داروهای ضد درد و آنتی بیوتیک های تزریقی است. جراحی برداشتن کیسه صفرا همراه با سنگ های حاوی آن معمولاً در طول زمان بستری یا در فاصله کوتاهی پس از آن توصیه می گردد. اگر کوله سیستیت حاد درمان نشود، منجر به پارگی کیسه صفرا و وضعیت تهدید کننده و مغایر با حیات می شود.

 

• کولدوکولیتیازیس:

این عارضه وقتی ایجاد می شود که سنگ های صفراوی از کیسه صفرا خارج شده و محل خروج صفرا به روده را مسدود کنند. این عارضه می تواند منجر به مسائل زیر شود:

• زرد شدن رنگ پوست و چشم
• کلانژیت حاد: یعنی عفونت مجاری صفراوی که با درد و تب و لرز مشخص می شود و یک وضعیت تهدید کننده زندگی است که نیاز به درمان سریع دارد و معمولاً با نظر متخصص گوارش ERCP یعنی بیرون آوردن سنگ هایی که در مجرا گیر کرده اند انجام می شود.

 

آیا برای تشخیص سنگ کیسه صفرا آزمایشی وجود دارد؟

بله. پزشک با روش های تصویربرداری نظیر سونوگرافی و سی تی اسکن، می تواند تشخیص دهد که سنگ کیسه صفرا دارید. اما تشخیص سنگ در سونوگرافی به این معنا نیست که شما علامت دار هستید و حتما نیاز به درمان دارید.

 

سنگ صفراوی چگونه درمان می شود؟

اگر بی علامت هستید، نیاز به درمان ندارید ؛ هر زمانی که علامت دار شدید، می توان به درمان فکر کرد. جراحی برای برداشتن کیسه صفرا و سنگ (کوله سیستکتومی) ؛ کیسه صفرا یک عضو مهم است اما شما می توانید بدون آن هم زندگی کنید. جراحی نیازمند بیهوشی است بنابراین خطراتی خواهد داشت اما با جراحی ، درد و سایر علائم مربوط به وجود سنگ ها از بین می رود.

جراحی برداشتن کیسه صفرا به چه روشی انجام می شود؟

2 راه اصلی برای این جراحی وجود دارد:

• جراحی لاپاروسکوپی: به این معنی که جراح از لاپاروسکوپ( یک لوله طولانی و نازک دارای دوربین کوچک) استفاده می کند.در این نوع جراحی فقط چند برش خیلی کوچک ایجاد می شود و از طریق آن ها، پزشک لوله لاپاراسکوپ را وارد می کند. گاهی اوقات عمل جراحی باز لازم است چون مجرای صفراوی و کیسه صفرا به شدت عفونی شده اند و جراحی لاپاروسکوپیک مناسب نیست.
• جراحی باز: جراح برش کافی برای برداشت کیسه صفرا در حد چند سانتی متر ایجاد می کند.

 

قبل از برداشت کیسه صفرا چه کارهایی برای من انجام می شود؟

• آزمایش خون؛ برای بررسی عملکرد کبد
• سونوگرافی از کیسه صفرا ؛ سنگ های صفراوی و بزرگ شدن یا انسداد مجاری صفراوی را مشخص می کند.
• ERCP؛ اگر مجاری صفراوی با یک سنگ مسدود شود پزشک ممکن است ERCP (کلانژیوپانکراتوگرافی اندوسکوپیک رتروگراد) درخواست نماید. در این روش لوله اندوسکوپ (که دارای دوربین است) از دهان وارد می شود و به مجاری صفراوی می رسد ، سپس پزشک یک رنگ مخصوص تزریق می کند و با اشعه ایکس عکس می گیرد. سپس می تواند ببیند که رنگ کجا می رود. گاهی ممکن است بعضی سنگ ها با همین روش حذف شوند یا کانال را بازتر کنند که سنگ های کوچک بتوانند رد شوند. در طی این عمل ممکن است از طریق وریدی آنتی بیوتیک به شما تزریق شود تا از عفونت ها پیشگیری شود.

 

آیا جراحی کیسه صفرا خطری هم دارد؟

خطرات این جراحی کم است و شامل موارد زیر است:

• آسیب به مجاری صفراوی
• نشت صفرا
• خونریزی
• آسیب به روده ها
• عفونت

 

بهبودی من پس از عمل برداشتن کیسه صفرا ، چگونه است؟

بهبودی بسته به این که جراحی لاپاراسکوپیک یا باز داشته اید متفاوت است.

اگر عمل جراحی لاپاراسکوپیک دارید:

• احتمالاً می توانید همان روز بیمارستان را ترک کنید یا این که حداکثر یک شب بستری باشید .
• برای یک هفته می بایست استراحت کنید و از ورزش و فعالیت سنگین و شنا خودداری کنید.

اگر عمل جراحی باز دارید :

• احتمالاً یک تا دو روز در بیمارستان بستری خواهید شد.
• در اولین فرصت بعد از عمل با اجازه پزشک شروع به راه رفتن نمایید.
• پزشک تمرینات تنفسی را توصیه خواهد کرد.
• پس از رفتن به خانه شما باید قادر به انجام اکثر فعالیت های عادی خود باشید اما به مدت چند هفته از ورزش و فعالیت سنگین و شنا خودداری نمایید.
• اگر در حین بهبود، داروهای ضد درد مصرف می کنید ممکن است یبوست ایجاد شود و نیاز به داروهای ملین باشد.

اگر در هفته های بعد از جراحی علائم زیر ایجاد شد، با پزشک خود تماس بگیرید:

• تب یا لرز
• قرمزی یا تورم در اطراف محل عمل
• تهوع یا استفراغ
• کمر درد یا درد شدید شکم
• نفخ و احساس پر بودن شکم از گاز
• زرد شدن پوست یا چشم
• ادرار تیره رنگ

 

آیا جراحی برداشتن کیسه صفرا، بر بدن من تاثیر می گذارد؟

کیسه صفرا یک عضو مهم است اما شما می توانید بدون آن هم زندگی کنید. این جراحی تاثیر چندانی بر روند هضم غذا نخواهد گذاشت اما تقریباً نیمی از بیماران بعد از عمل علائم خفیفی مثل دفع مدفوع شل، گاز یا نفخ دارند که این علائم به تدریج بهبود خواهند یافت. پس از برداشتن کیسه صفرا، تغذیه بیمار به صورت وریدی صورت می گیرد و معمولا هنگامی که صداهای روده ای شروع می شوند، رژیم غذایی از راه دهان نیز آغاز میگردد.  در ابتدا یک رژیم مایع صاف شده کم چرب برای بیمار تجویز می شود. سپس این رژیم غذایی به یک رژیم معمولی کم چرب تغییر می کند. بعد از این مرحله میزان چربی رژیم غذایی به تدریج افزایش داده می شود تا در پایان ماه اول بعد از جراحی میزان چربی رژیم غذایی مشابه با رژیم های غذایی معمول شود.

 

آیا روش دیگری به جز جراحی برای درمان سنگ صفرا وجود دارد؟

بله. از بین بردن سنگ ها بدون برداشتن جراحی کیسه صفرا هم امکان پذیر است؛ در این روش از داروهایی برای شکستن سنگ های صفراوی یا یک دستگاه تجزیه کننده سنگ استفاده می شود.

• داروها؛ فقط بر روی برخی سنگ های صفراوی موثرند و ماه ها تا سال ها می بایست مصرف شوند. به علاوه بعد از این درمان ، سنگ ها ممکن است دوباره برگردند. داروی خوراکی در افرادی که سنگ های عود کننده دارند توصیه نمی شود.

• ESWL: این روش به طور گسترده برای درمان سنگ های کلیوی مورد استفاده قرار می گیرد اما در برخی مراکز برای سنگ کیسه صفرا نیز استفاده می شود. در این روش با امواج شوک، سنگ را به شن ریزه تبدیل می کنند و سپس با قرص های خوراکی به دفع آن کمک می کنند. این روش در افرادی که چاق نیستند، کمتر از 3 سنگ صفراوی دارند و عملکرد کیسه صفرا در آن ها خوب است موثر است. برای انجام این روش آرام بخش داده می شود تا حس ناخوشایند ناشی از آن از بین برود.

 

چگونه بدانم که درمان مناسب کدام است؟

انتخاب درمان مناسب برای شما به موارد زیر بستگی دارد:

• سنگ های شما چه تعداد و چه اندازه است؟
• آیا علائم دارید و شدت علائم چقدر است؟
• انتخاب خودتان در مورد درمان چیست؟

 

آیا احتمال عود سنگ های صفراوی هست؟

نقص اصلی درمان های غیر جراحی عود سنگ های صفراوی است. وقتی کیسه صفرا وجود دارد سنگ ها می توانند به عقب و داخل آن برگردند. با درمان دارویی در 5 سال اول 50% سنگ ها عود می کنند. البته همیشه عود سنگ به معنای عود علائم نیست و نیازمند درمان نیز نمی باشد. بعد از کوله سیستکتومی نیز در درصد کمی  از بیماران ممکن است سنگ های صفراوی در مجاری ایجاد شوند. در بیماران مبتلا به سنگ های صفراوی که دارای اضافه وزن یا چاقی هستند نباید کاهش وزن سریع باشد، چرا که رژیم های کاهش وزن شدید، سبب تجزیه سریع بافت ها و آزاد شدن کلسترول موجود در غشای سلول های بافتی می شود و این امر می تواند منجر به افزایش ورود کلسترول به داخل صفرا و افزایش احتمال تشکیل سنگ های صفراوی شود.

 

آیا روشی برای پیشگیری از سنگ های صفراوی وجود دارد؟

برای جلوگیری از بازگشت سنگ کیسه صفرا توصیه می شود که وزن مناسب داشته باشید. در بیماران دارای سنگ های صفراوی معمولا وعده های غذایی کم حجم با تعداد دفعات بیشتر، بهتر تحمل می شود. همچنین مصرف غذاهای نفخ دار توسط این بیماران کمتر تحمل می شود. پیروی از رژیم های غذایی کم چرب و پر فیبر سبب کاهش بروز عوارض ناشی از سنگ های صفراوی می شود.

• تا حد امکان برای کاهش وزن از رژیم های غذایی مناسب به منظور کاهش وزن تدریجی استفاده کنید.
• حداقل 30 دقیقه روزانه و 5 روز در هفته ورزش کنید.
• اگر در حال برنامه ریزی برای کاهش وزن سریع هستید نظیر جراحی های کاهش وزن با پزشک خود برای جلوگیری از ایجاد سنگ های صفراوی مشورت کنید، ممکن است قرص های خوراکی برای جلوگیری از ایجاد سنگ صفراوی به هنگام کاهش وزن سریع توصیه گردد.