چه مقدار تولید گاز در روده طبیعی است؟

برخی افراد احساس تجمع گاز زیاد در شکم دارند که آزاردهنده است. معمولا روزانه حدود نیم تا یک و نیم لیتر گاز در بدن تولید می شود که  طی 14 الی 23 بار در طی روز از مقعد خارج می شود. میزان گازی که در بدن تولید می شود بستگی به رژیم غذایی و عوامل مختلف در هر فرد دارد. گاز اضافه روده معمولاً نشانگر مشکل جدی برای سلامتی نیست. آروغ زدن قبل یا بعد از غذا هم طبیعی است.

گاز روده از کجا تولید می شود؟

منابع اصلی تولید گاز روده عبارتند از:

1. هوای بلعیده شده حین خوردن غذا

• بلعیدن هوا در حین خوردن و نوشیدن و حتی بلع بزاق اتفاق می افتد ، 3 تا4 بار آروغ زدن پس از وعده های غذایی طبیعی است.
• اگر غذا را با استرس و سریع تر بخورید و یا مایعات را هورت بکشید و یا آدامس بجوید و یا سیگار بکشید احتمال بلع هوا بیشتر است.
• قسمت اعظم هوای بلعیده شده با آروغ زدن از معده خارج می شود.
• اگر هوایی که بلعیده می شود، به صورت آروغ خارج نشود، وارد مجاری گوارشی می شود و به صورت باد شکم (گاز معده) خارج می شود.
• اگر هوای زیادی بلعیده شود، ممکن است موجب سکسکه شود و مقدار کمی از آن نهایتاً وارد روده خواهد شد.
• وضعیت شما بر مقدار هوایی که وارد روده ها می شود، تاثیرگذار است: وقتی نشسته اید، قسمت اعظم هوای بلعیده شده به سمت مری و دهان حرکت می کند و با آروغ زدن خارج می شود ولی وقتی دراز کشیده اید، هوای بلعیده شده تمایل دارد که به سمت روده باریک حرکت کند که منجر به دفع گاز از مقعد خواهد شد.

• آروغ زدن می تواند ارادی و یا غیر ارادی باشد. آروغ غیر ارادی معمولاً بعد از خوردن غذا ، برای خروج هوای معده اتفاق می افتد. بعضی غذاها مثل نعناع، عرق نعناع، آدامس نعنایی، نوشیدنی های گازدار، شکلات و غذاهای چرب نیز به علت شل کردن ماهیچه حلقوی مری، باعث بیشتر شدن آروغ می شوند.

2. گاز تولید شده توسط باکتری ها در روده بزرگ:

 در حالت طبیعی روده بزرگ، مکانی برای زندگی میلیاردها باکتری مفید است که مسئولیت سلامت روده را بر عهده دارند. برخی مواد قندی در معده و روده به صورت ناقص هضم می شوند و باکتری ها از آن ها تغذیه می کنند. برای مثال بروکلی، کلم و حبوبات حاوی نوعی خاص از کربوهیدرات هستند که کامل هضم نمی شوند و تبدیل به گازهای بدون بو مثل دی اکسید کربن، هیدروژن و متان می شوند. جزء  بسیار کمی از گازهای تولیدی که حاوی سولفورهستند، بوی نامطبوعی تولید می کنند. جدول غذاهایی که باعث احساس نفخ و و دفع گاز می شوند در زیر آورده شده است:

• برخی افراد قادر به هضم کربوهیدرات های خاص مثل لاکتوز موجود در شیر و لبنیات نیستند. مصرف مقادیر زیاد لاکتوز منجر به تولید بیشتر گاز همراه با اسهال و دل پیچه می شود.
• برخی افراد به قند موجود در غذاهای خاص حساس هستند مثل عدم تحمل به سوربیتول (شیرین کننده موجود در آب نبات ها و آدامس های بدون قند)

علائم نفخ شکم چیست؟

• احساس عبور گاز از مقعد و یا آروغ زدن به دفعات زیاد
• دل پیچه در ناحیه زیر شکم

آیا نفخ شکم می تواند نشانه ای از یک بیماری جدی هم باشد؟

حساسیت افراد به گاز تولید شده در روده ها متفاوت است. بسیاری از افرادی که از علائم مربوط به نفخ شکم شاکی هستند در واقع، گاز زیادی در روده شان تولید نمی شود و حساسیت آنها به گاز روده زیاد است. مثال هایی از این افراد که به گاز روده حساس هستند عبارتند از:

• سندروم روده تحریک پذیر (IBS): بسیاری از بیماران مبتلا به IBS حتی به مقادیر نرمال گاز روده هم حساس هستند. اعصاب روده در این بیماران بیش فعال است و بنابراین مقادیر نرمال گاز روده هم برای آن ها دردناک و آزاردهنده است. برخی از بیماران IBS با درمان هایی مثل ایمی پرامین و نورتریپتیلن احساس بهتری دارند.
• دیس پپسی عملکردی: درد دائم یا احساس ناراحتی دائم در قسمت فوقانی شکم که در ارزیابی های مختلف هم علت خاصی برای آن پیدا نشده است.
• تحریک مقعد یا مری: برخی بیماران به علت بواسیر (هموروئید) و یا سایر مشکلات مقعد، هنگام دفع گاز بیشتر احساس ناراحتی می کنند. هم چنین بیمارانی که دچار التهاب مری هستند نیز موقع آروغ زدن، احساس ناراحتی بیشتری دارند.
• در بیماران مبتلا به دیابت و اسکرودرمی به علت کاهش حرکات روده و رشد بیشتر باکتری ها از کربوهیدرات های هضم نشده ، گاز بیشتری تولید می شود.
• بیماران مبتلا به سلیاک (عدم تحمل پروتئین موجود در گندم) به علت عدم امکان جذب صحیح مواد قندی، گاز بیشتری تولید می کنند.
• پرخوری و اضافه وزن
• انسداد روده
• بیماری کرون
• یبوست موجب نفخ شکم می شود اما معمولا” گاز روده را زیاد نمی کند.
• زخم پپتیک موجب ایجاد زخم در معده و قسمت ابتدایی روده کوچک ( دوازدهه ) می گردد. از شایع ترین علامت های زخم، درد شکمی می باشد.
• فلج معده یا گاستروپارزی : دراین بیماری ، عضلات معده کار خود را درست انجام نمی دهند و معده به طور کامل تخلیه نمی شود و باعث مشکلاتی در سطح قند خون و تغذیه می گردد.
• سندرم دامپینگ: اگر قسمتی از معده خود را با عمل جراحی برداشته باشید و یا عمل بای پس معده را برای لاغری انجام داده باشید، به احتمال زیاد دچار این سندرم خواهید شد. در این بیماری محتویات هضم نشده معده خیلی سریع به داخل روده کوچک منتقل می شوند و باعث درد شکم، تهوع و اسهال می گردد.

آیا در صورت احساس نفخ و گاز شکم لازم است آزمایشی انجام دهم؟

اکثر افراد نیاز به انجام هیچ آزمایشی ندارند ولی اگر علائم زیر را دارید، جهت انجام آزمایشات خاص به پزشکتان مراجعه کنید.

• اسهال
• کاهش وزن، کاهش اشتها
• درد شکم
• کم خونی
• وجود خون حین دفع مدفوع
• تب
• استفراغ

در صورتی که همراه با نفخ و گاز شکم، هر یک از علائم خطر بالا را داشته باشم، چه آزمایشی برای من درخواست خواهد شد؟

• آزمایش مدفوع از جهت خون مخفی، میزان چربی و انگل
• تست تحمل لاکتوز
• تست تنفس برای تعیین وجود تعداد بیشتری باکتری در روده ها
• عکسبرداری از روده کوچک
• اندوسکوپی، سیگموئیدوسکوپی، کولونوسکوپی
• آزمایش خون برای تشخیص سلیاک

آیا برای کاهش گاز و نفخ شکم ، رژیم غذایی خاص را باید رعایت کنم؟

• از غذاهایی که علائم شما را تشدید می کند پرهیز کنید. مثل شیر و فرآورده های لبنی، میوه و یا سبزیجات خاص، غلات کامل، شیرین کننده های مصنوعی، نوشیدنی های قندی. می توانید جدول زیر را تهیه کنید و کلیه مواد غذایی و نوشیدنی های مصرفی را در جدول بنویسید تا ارتباط بین نوشیدنی ها وغذای مصرفی وعلائمتان را پیدا کنید:

• اگر دچار عدم تحمل لاکتوز هستید، فرآورده های حاوی لاکتوز مصرف نکنید و یا از فرآورده های کم/ بدون لاکتوز استفاده کنید و یا از مکمل های لاکتاز (قرص های lactaid) استفاده کنید. اگر مجبور به قطع مصرف شیر شدید، مکمل های کلسیم را تحت نظر پزشک مصرف کنید .
• پرهیز از فرآورده های حاوی فروکتوز در صورتی که دچار عدم تحمل به فروکتوز هستید به شما کمک می کند مثل پرهیز از مصرف میوه های خشک، عسل، آرتیشو، ذرت
• از شیرین کننده های مصنوعی (موجود در محصولات فاقد شکر) و نوشیدنی های قندی پرهیز کنید.
• غذا را آهسته تر بخورید. لقمه های غذا را قبل از بلعیدن به طور کامل بجوید.
• میزان مصرف مواد غذایی در حد متعادل باشد واز پرخوری پرهیز نمایید.
• به جای مصرف 3 وعده غذایی سنگین در روز از 6 وعده غذایی سبک استفاده کنید.
• مایعات را هورت نکشید؛جرعه جرعه بنوشید و از سر کشیدن یکباره مایعات خودداری کنید. از نی برای نوشیدن مایعات استفاده نکنید.
• نوشیدنی های گازدار ننوشید
• آدامس نجوید،آب نبات نجوید.
• سیگار و پیپ نکشید.
• بعد از غذا دراز نکشید.
• استرس و اضطراب خود را کنترل کنید. بلعیدن هوا اغلب در افراد مضطرب وجود دارد و این افراد به طور ناخودآگاه اقدام به بلعیدن هوا می کند.
• در صورت تمایل به مصرف حبوبات، حتما حبوبات به مدت 24ساعت در آب خیسانده شوند وچندین بار آب آن ها تعویض شود. همچنین حبوبات کاملا پخته شوند و در هنگام مصرف کاملا جویده شوند. لازم به ذکر است که در بین حبوبات کمترین میزان نفخ با خوردن ماش و عدس ایجاد می شود.
• از مصرف بیش از حد میوه ها و سبزی ها پرهیز نمایید. پوست میوه ها را حتما جدا کنید.
• مصرف موادغذایی زیر را کاهش دهید.
• حبوبات
• نان های بیات
• مغز دانه ها (در صورتی که به خوبی جویده نشوند.)
• انواع کلم ها، ترب ها، پیاز، خیار، ذرت، آرتیشو
• موز، سیب، آلوهای خشک، کشمش
• مواد غذایی حاوی لاکتوز از جمله شیر، بستنی
• غذاهای چرب، غذاهای سرخ شده، سس های چرب
• مواد غذایی مخصوص بیماران دیابتی که شیرین کننده های موجود در آن ها از نوع قندهای الکلی مانند سوربیتول، مانیتول و … می باشد.

آیا برای رفع مشکل گاز و نفخ شکم می توانم از دارو هم استفاده کنم؟

• داروهای حاوی سایمتیکون با شکستن حباب های هوا علائم را کم می کند.
• داروهای حاوی شارکول فعال شده اگر چه اثرشان قطعی نیست ولی امتحانشان منطقی است.
• بیسموت ساب سالیسیلات بوی نامطبوع گازهای تولیدی را کم می کند.