یبوست
هر گونه تغییر در اجابت مزاج به نحوی که مدفوع بسیار سخت و یا بسیار کم شود و یا به سختی دفع شود و کمتر از سه بار در هفته اجابت مزاج انجام شود یبوست نامیده می شود. هنگامی که غذا وارد روده میشود ، آب و مواد مغذی از آن جدا میشود و مواد زائد به صورت مدفوع باقی مانده و به وسیله انقباض ماهیچه ها در روده حرکت میکند ؛ مصرف غذای کم فیبر، مصرف آب به مقدار کم و نداشتن فعالیت بدنی و جلوگیری از دفع، در این روند تداخل ایجاد می کنند. یبوست ، مشکل بسیار شایعی است و عوامل زیادی می توانند باعث یبوست شوند؛ اگر چه در بیشتر افراد، تنها یک دلیل واحد پیدا نمی شود. با افزایش سن، شیوع یبوست نیز بیشتر می شود. علت اصلی یبوست معمولا کندی سرعت عبور مواد از روده بزرگ یا اختلال در دفع است. عوارض دارویی ، رژیم غذایی کم فیبر، کم آبی و یا مشکلات گوارشی نیز از علل یبوست هستند. برخی بیماریها نظیر کم کاری تیروئید ، بیماری دیابت و سرطان روده نیز از علل یبوست هستند.
چه عواملی باعث تشدید یبوست می شوند؟
- نوع رژیم غذائی
- مصرف کم مایعات
- نداشتن فعالیت بدنی منظم
- مصرف برخی از داروها
- افزایش سن
- بیماریهای عضلانی
- بیماریهای روده بزرگ
- افسردگی و اضطراب
- مصرف مواد مخدر
در صورت ابتلا به یبوست، پزشک چه تست هایی برایم انجام خواهم داد؟
تشخیص یبوست بر اساس علائم شما است. در صورتی که از یبوست شاکی باشید، پزشکتان از شما لیست داروهای مصرفی تان را می خواهد چرا که عارضه بسیاری از داروها می تواند یبوست باشد. هم چنین ممکن است به عنوان قسمتی از معاینه ، پزشک بعد از پوشیدن دستکش، با انگشت اشاره مقعد شما را معاینه کند تا توده ها وشکل غیر طبیعی در مقعد و همچنین وجود خون در مدفوع را تشخیص دهد. در صورت داشتن شرایط زیر، ممکن است تست های تکمیلی نظیر آزمایش خون، رادیولوژی، سیگموئیدوسکوپی و کولونوسکوپی درخواست شود:
- تغییر جدید و اخیر در اجابت مزاج
- خون در مدفوع
- کاهش وزن
- اگر یبوست به تازگی ایجاد شده است
- اگر یبوست بیش از سه هفته طول کشیده است
- اگر یبوست شدید است
- اگر یبوست همراه با علائم خطر دیگر نظیر خون در مدفوع، کاهش وزن، تب و ضعف می باشد
- اگر سابقه خانوادگی سرطان روده یا IBD (بیماری التهابی روده) در خانواده دارید
- اگر ظرف چند روز اخیر هیچ حرکت روده ای نداشته اید
در صورت ابتلا به یبوست، چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟
اکثر افراد مبتلا به یبوست، در منزل درمان خواهند شد؛ البته اگر شما دچار علائم زیر هستید حتماً با پزشک یا پرستارتان صحبت کنید.
- تغییر جدید و اخیر در اجابت مزاج
- خون در مدفوع
- کاهش وزن
- اگر یبوست به تازگی ایجاد شده است
- اگر یبوست بیش از سه هفته طول کشیده است
- اگر یبوست شدید است
- اگر یبوست همراه با علائم خطر دیگر نظیر خون در مدفوع، کاهش وزن، تب و ضعف است.
- اگر سابقه خانوادگی سرطان روده یا IBD (بیماری التهابی روده) در خانواده دارید.
- اگر ظرف چند روز اخیر هیچ اجابت مزاجی (حرکت روده ای) نداشته اید.
یبوست چگونه درمان می شود؟ من چه کار کنم تا از شر یبوست خلاص شوم؟
درمان یبوست شامل تغییر در برخی عادات، خوردن غذاهای حاوی فیبر بالا و استفاده از مسهل ها در صورت نیاز می باشد. شما می توانید این درمان ها را در منزل امتحان کنید. در صورتی که ظرف چند روز علیرغم شروع درمان در منزل، اجابت مزاج نداشتید با پزشک مشورت کنید.
- هر روز سر یک ساعت خاص دستشویی بروید؛ یک مساله مهم، جدی گرفتن اخطار بدن برای اجابت مزاج است. اگر هر زمانی که احساس دفع مدفوع دارید، این کار انجام نشود، به مرور اخطار بدن برای نیاز به دفع مدفوع ضعیف و ضعیف تر می شود.
- مایعات فراوان بنوشید.
- میوه ها و سبزیجات مصرف کنید؛ بسیاری از میوه ها و سبزیجات برای درمان و پیشگیری از یبوست مفید هستند مخصوصاً مرکبات و آلو بخارا. روزانه حداقل 5 واحد میوه و سبزی تازه مصرف کنید.
- چای پر رنگ نخورید.
- از استرس و اضطراب خود بکاهید.( ورزش هایی مانند یوگا به هماهنگی بیشتر ذهن و بدن شما می انجامد و در نتیجه اخطارهای بدن مانند نیاز به اجابت مزاج را سریع تر درک کرده و به آن پاسخ داده می شود. با کمک گرفتن از این ورزش به میزان قابل توجهی استرس خود را کمتر کنید)
- فعالیت بدنی داشته باشید؛ روزانه حداقل 30دقیقه پیاده روی کنید.
- فیبر غذایی را افزایش دهید؛ با افزایش فیبر مصرفی در مواد غذایی (مثلا کورن فلکس به عنوان صبحانه) ، می توانید یبوست را از بین ببرید. پیشنهاد ما، مصرف 20 تا 35 گرم فیبر در طی روز است. با مطالعه برچسب مواد غذایی روی جعبه ، می توانید میزان فیبر مصرفی روزانه تان را محاسبه کنید. جدول زیر تا حدودی می تواند شما را راهنمایی کند:
آیا مصرف زیاد فیبر، عارضه ای هم دارد؟
مصرف مقادیر زیاد فیبر می تواند باعث گاز و نفخ شود، البته اگر با مقادیر کم و افزایش تدریجی آن شروع کنید، این مشکل کمتر شما را اذیت می کند.
آیا در صورت یبوست، من می توانم از مسهل ها هم استفاده کنم؟
اگر تغییر در عادات و افزایش فیبر غذایی باعث بهبود یبوست شما نشود، بد نیست از مسهل ها در حد اعتدال استفاده کنید. انواع مختلفی از مسهل ها در دسترس هستند و تفاوتشان بر اساس نحوه اثر آنها و عوارض جانبی احتمالی آنهاست که در این خصوص می توانید با پزشک و یا پرستارتان مشورت کنید.
مسهل ها به انواع زیر تقسیم می شوند:
- مسهل های حجم دهنده مدفوع: این مسهل ها حاوی فیبر طبیعی و مصنوعی هستند مثل پسیلیوم. برای کاهش نفخ و گاز، دوز این مسهل ها می بایست به میزان کم و به تدریج افزایش یابد و همراه با مقادیر کافی آب و مایعات مصرف شوند.
- مسهل های هایپر اسمولار: شامل سوربیتول، لاکتولوز، پلی اتیلن گلیکول (Miralax, Glycolax). در این دسته معمولا” پلی اتیلن گلیکول ترجیح داده می شود و بدون نسخه هم قابل تهیه است. مصرف لاکتولوز و سوربیتول می تواند باعث نفخ و گاز شود.
- مسهل های نمکی: شامل منیزیم هیدروکساید (شیر منیزیوم یا MOM) و منیزیم نیترات هستند که اثرشان مشابه مسهل های هیپر اسمولار است.
- مسهل های تحریکی: مثل سنا و بیزاکودیل. در صورت مصرف منظم و یا مصرف زیاد این مسهل ها، عوارضی نظیر کاهش سطح پتاسیم اتفاق می افتد.هنوز اثبات نشده که مصرف مداوم این دسته از مسهل ها باعث آسیب به روده شود.
آیا مصرف قرص یا شیاف و یا انما در درمان یبوست تفاوتی دارد؟
معمولا شیاف و یا انما در مقایسه با قرص سریعتر اثر می کنند ولی بسیاری از مردم این روش را دوست ندارند.
“نبایدها” در درمان یبوست:
- مصرف مسهل هایی نرم کننده بر پایه روغن های مینرال باعث نرم شدن مدفوع می شود ولی این روش معمولاً توصیه نمی شود چراکه سایر روش ها امن تر و با عارضه کمتر می باشند.
- محصولات طبیعی متنوعی تبلیغ می شوند که در درمان یبوست استفاده شوند. از آنجایی که دوز و خالص بودن محتویات درون آنها کنترل نمی شوند، این محصولات تبلیغی توصیه نمی شوند.
- انماهای خانگی نظیر انما با صابون، با پراکسید هیدروژن و یا حتی انما با مایع ظرفشویی و دستشویی به شدت می توانند باعث تحریک مخاط روده شوند و نباید انجام شوند.
نکات تغذیه ای که افراد مبتلا به یبوست لازم است رعایت نمایند:
- همراه با وعده های غذایی صبحانه، ناهار و شام به میزان کافی از گروه سبزی ها مصرف نمایید.
- در طول روز به میزان کافی از گروه میوه (حداقل چهار واحد) استفاده نمایید.
- در برنامه غذایی خود مصرف برنج، سیب زمینی و نان های سفید را کاهش دهید و به جای آنها از نان های سبوس دار استفاده نمایید.
- در صورت مصرف بیسکوئیت از بیسکوئیت های سبوس دار استفاده نمایید.
- در رژیم غذایی خود از حبوبات استفاده کنید.
- در طول روز حداقل 10-8 لیوان مایعات بویژه آب مصرف نمایید.
- در طول روزهمراه با مایعات دریافتی می توانید از تخم شربتی و یا خاکشیر نیز استفاده نمایید.
- مصرف میوه های خشک خیسانده شده در آب همانند آلو خشک، انجیر خشک و برگه های هلو یا زرد آلو توصیه می شود.
- از مصرف زیاد مواد غذایی حاوی کافئین (از قبیل قهوه، کاکائو، شکلات، نوشابه های سیاه و چای پررنگ) پرهیزشود.
- از مصرف زیاد سماق در رژیم غذایی پرهیزشود.
- در طول روز به میزان کافی فعالیت بدنی داشته باشید و حداقل نیم الی یک ساعت ورزش یا پیاده روی انجام دهید. کم تحرکی سبب بروز یبوست می شود.