سوء هاضمه
سوء هاضمه یا احساس ناراحتی در قسمت فوقانی شکم و نزدیک به دنده ها در اصطلاح پزشکی (Functional dyspepsia) نامیده می شود. این حالت می تواند ناشی از یک بیماری زمینه ای باشد اگرچه در اکثر بیماران دچار سوء هاضمه، علت خاصی پیدا نمی شود.
علائم سوء هاضمه چیست؟
- ناراحتی معده
- احساس درد و یا ناراحتی در قسمت فوقانی شکم
- نفخ
- احساس پر شدن سریع معده در هنگام غذا خوردن
- تهوع، استفراغ
- بی اشتهایی و یا کاهش وزن
چه هنگام باید به پزشک مراجعه کنم؟
چنانچه هر کدام از علائم و نشانه های زیر را داشتید، پزشک و یا پرستارتان را ملاقات کنید:
- استفراغی که تداوم دارد
- استفراغ خونی
- چنانچه دچار کاهش وزن ناخواسته و یا بی اشتهایی شده اید
- دفع مدفوع سیاه رنگ و قیری شکل
- درد در هنگام بلع و یا سختی بلع
- سابقه خانوادگی سرطان معده و مری
- شروع علائم در سنین بالا
علل سوء هاضمه چیست؟
معمولا علت خاصی برای سوء هاضمه پیدا نمی شود، هرچند پژوهشگران بر روی عوامل مختلفی تمرکز کرده اند که ممکن است در بروز این مشکل موثر باشند :
- مشکلات عصبی و یا مشکلات عضلات دستگاه گوارش؛ در روند هضم غذا، سیستم اعصاب و عضلات دستگاه گوارش درگیر هستند. مشکلات این سیستم باعث می شود که معده افراد آهسته تر از حد معمول تخلیه گردد و باعث بروز تهوع و استفراغ، احساس پر شدن سریع معده در هنگام غذا خوردن و یا نفخ می گردد. البته هر فردی که دچار تخلیه آهسته معده می باشد صرفا مبتلا به سوء هاضمه نیست.
- افزایش شدت حس درد؛ بطور طبیعی معده در هنگام غذا خوردن متسع شده تا بتواند غذای بیشتری را در خود نگه دارد. البته بعضی از افراد به این اتساع حساس بوده و احساس درد میکنند. علت بروز این امر مشخص نیست.
- عفونت؛ عفونت با هلیکوباکتر پیلوری (Pylori) یک عفونت باکتریایی معده است که می تواند منجر به التهاب معده (گاستریت) و یا زخم معده شود. ممکن است ارتباطی بین عفونت با H. Pylori و سوء هاضمه وجود داشته باشد، هرچند تمام افراد مبتلا به عفونت H.Pylori دچار سوء هاضمه نیستند. گه گاه سوء هاضمه با گاستریت حاد معده ناشی ازعفونت های باکتریایی و یا ویروسی بروز می کند. در این حالت سوء هاضمه می تواند برای مدت طولانی پس از بهبودی عفونت وجود داشته باشد. علت این امر شاید بعلت تغییر در باکتری هایی است که بطور طبیعی در دستگاه گوارش افراد زندگی می کنند.
- عوامل روانشناختی و اجتماعی؛ افراد دچار سوء هاضمه معمولا از ناراحتی هایی مانند افسردگی یا اضطراب رنج می برند و درمان افسردگی و یا اضطراب می تواند باعث بهبود علائم و کاهش سوء هاضمه شود.
تشخیص سوء هاضمه چگونه است؟
جهت کمک به درک بهتر علل علائم تان، پزشک از شما پرسش هایی خواهد نمود و شما را مورد معاینه قرار خواهد داد. پرسش هایی که شما قبل از ویزیت می توانید درباره آنها فکر کنید عبارتند از :
- آیا وقتی شما گرسنه هستید، سوء هاضمه بدتر می شود؟
- آیا وقتی شما به جهت خاصی حرکت می کنید و یا نواحی خاصی از شکم تان را فشار می دهید، سوء هاضمه تشدید می شود؟
- آیا داروهایی مانند آسپرین، ایبوپروفن (ادویل، ژلوفن)، دیکلوفناک و یا ناپروکسن مصرف میکنید؟
- آیا سابقه زخم معده یا دوازدهه دارید؟
- آیا مبتلا به سوزش سر دل هستید؟
- آیا مبتلا به درد شدید در قسمت فوقانی سمت راست شکم و یا در میانه شکم هستید؟
- آیا این درد به پشت و یا بین دو کتف شما تیر می کشد؟
- آیا این درد بصورت دوره ای و همراه با استفراغ، تعریق و یا احساس نا آرام بودن است؟
- آیا تغییری در وضعیت اجابت مزاج شما به وجود آمده است؟ ( یبوست و یا اسهال )
- آیا اخیرا دچار کاهش وزن غیر ارادی، استفراغ های مکرر و یا اشکال در بلع شده اید؟
در صورت ابتلا به سوء هاضمه چه اقداماتی برای من انجام خواهد شد؟
بهترین راه تشخیص سوء هاضمه مشخص نیست. اما بعضی از صاحب نظران موارد زیر را توصیه می کنند:
- چنانچه شما 40 سال و یا بیشتر دارید و یا دارای علائم شدید مانند استفراغ های مکرر، کاهش وزن، سختی بلع هستید، ممکن است نیاز به انجام آندوسکوپی داشته باشید. اندوسکوپی روشی است که به پزشک اجازه می دهد فضای درونی مری، معده و قسمت فوقانی روده باریک شما را ببیند.
- چنانچه شما کمتر از 40 سال دارید و دارای علائم شدید نیستید، آزمایشات دیگری برای شما در نظر گرفته خواهد شد. این آزمایشات شامل آزمایش تنفسی، آزمایش خون و یا آزمایش مدفوع جهت Pylori می باشد و در صورتی که علائم شما در طی 4 تا 8 هفته بهبود نیابد و یا حتی بدتر شود پزشک ممکن است آزمایشات دیگری مانند اندوسکوپی برای شما در نظر بگیرد.
درمان سوء هاضمه چیست؟
- درک و فهم وضعیت؛ صرف آگاهی بیماران از اینکه علت علائم گوارشی آنها صرفا سوء هاضمه می باشد کافی است تا در بعضی از بیماران علائم کاهش یابد، اگرچه در بعضی دیگر باعث بدتر شدن وضعیت می شود. چنانچه شما سوالات و یا نگرانی هایی درباره علائم و یا درمان های پیشنهاد شده دارید حتما با پزشک و یا پرستارتان در این باره مشورت کنید.
- چنانچه شما دچار ناراحتی های روانشناختی مانند افسردگی و یا اضطراب هستید ، پزشک ممکن است شما را به یک روانپزشک یا روانشناس ارجاع دهد. بررسی مسایل عاطفی تان می تواند به شما کمک کند تا هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روانی احساس بهتری داشته باشید.
- رعایت رژیم غذایی؛ بعضی از بیماران پس از تغییر رژیم غذایی احساس درد کمتری می کنند:
-
- پرهیز از خوردن غذاهای پر چرب و سرخ شده در روغن (چربی باعث آهسته شدن روند تخلیه معده می شود)، بویژه از مصرف چربی های جامد از جمله مارگارین، کره و خامه پرهیز نمایید.
- بهتر است غذاها تا حد امکان بصورت بخارپز و آب پز مصرف شوند.
- غذاهای خود را در حجم کم و تعداد دفعات بیشتر مصرف نمایید ( خوردن غذا در وعده های غذایی متعدد اما با مقدار کم درهر وعده. بعنوان مثال خوردن 5 وعده غذایی مختصر بجای 3 وعده غذایی بزرگ)
- پرهیز از خوردن هر ماده غذایی که به تجربه برای شما ثابت شده که سبب تشدید درد معده شما شده یا باعث می شود احساس بدتری داشته باشید. البته به هیچ وجه خوردن یک گروه غذایی را بطور کامل قطع نکنید مگر آنکه قبلا در این مورد با متخصص تغذیه، پزشک و یا پرستار صحبت کرده باشید.
- بهتر است مصرف ادویه ها و فلفل از حالت معمول کمتر باشند.
- میوه ها و سبزی های خام در صورتیکه سبب تشدید درد معده نشوند می توانند مورد استفاده قرار گیرند.
- مصرف چای، قهوه، نسکافه و نوشیدنی های گازدار را تا حد امکان کاهش دهید.
در صورت ابتلا به سوء هاضمه، چه داروهایی برای من تجویز خواهد شد؟
- داروهای کاهش دهنده اسید معده؛ بعضی از بیماران پس از مصرف داروهایی که میزان اسید معده را کاهش می دهند احساس بهتری دارند. از جمله این داروها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- داروهای مهار کننده پمپ پروتون ( PPI)؛ این دسته دارویی بیشتر و بهتر از سایر رده های دارویی کاهش دهنده اسید باعث بهبود درد می شود. بعضی از داروهای این دسته شامل امپرازول، اسومپرازول (نکسیم)، لانزوپرازول، دکس لانزوپرازول، پنتوپرازول و رابپرازول می باشند.
- داروهای مهار کننده گیرنده هیستامین؛ این رده دارویی به خوبی PPI ها عمل نمی کنند اما گاهی اوقات می توانند کمک کننده باشند. بعضی از داروهای این دسته شامل رانیتیدین، فاموتیدین و سایمتیدین می باشد. آنتی اسیدها و سوکرالفیت معمولا برای بیماران دچار سوء هاضمه کمک کننده نیستند.
- درمان pylori؛ چنانچه تشخیص داده شود که شما مبتلا به عفونت با H.Pylori هستید و دچار زخم معده می باشید، درمان H.pylori می تواند جهت کاهش علائم، کمک کننده باشد. چنانچه شما دارای آزمایش مثبت برای H.Pylori باشید اما مبتلا به زخم معده نباشید، برای تشخیص اینکه آیا به درمان H.pylori نیاز دارید یا خیر با پزشک خود صحبت کنید.
- داروهای موثر بر درد؛ دوز کم داروهای ضد افسردگی می تواند جهت کاهش سوء هاضمه حتی اگر شما مبتلا به افسردگی هم نباشید کمک کننده باشد. داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای (TCA) با مکانیزمی نامشخص و با دوز بسیار کمتر از دوز درمان افسردگی، درد را کاهش میدهد. داروهای رده TCA که معمولا برای درمان درد مصرف می شوند عبارتند از آمی تریپتیلین و دزیمی پرامین. در شروع درمان اغلب بیمارانی که TCA دریافت می کنند دچار احساس خستگی می شوند. این حالت همیشه یک عارضه جانبی ناخوشایند نیست چرا که اگر داروهای TCA در شب مصرف شوند در بهبود خواب بیماران کمک کننده می باشند. عموما چند هفته طول می کشد تا بیمارانی که شروع به مصرف TCA می کنند احساس بهتر شدن بکنند. داروهای مسکن معمول مانند آسپرین، ایبوپروفن (ادویل، ژلوفن)، دیکلوفناک و یا ناپروکسن معمولا سودمند نبوده و حتی ممکن است سوء هاضمه را بدتر کنند. تجویز داروهای مسکنی مانند کدئین، هیدروکودون و یا اکسی کودون برای مدت طولانی توصیه نمی شود. این داروها دارای عوارض جانبی (بویژه یبوست) بوده و در صورت مصرف طولانی مدت اعتیاد آور هستند.
آیا درمان های طب سنتی و طب مکمل در کاهش سوء هاضمه موثر است؟
درمانهای مکمل و جایگزین متعددی برای بهبود سوء هاضمه تبلیغ می شوند. از جمله این درمان ها می توان به درمان با نعناع و زیره اشاره نمود. البته هیچ مطالعه موثقی درباره این قبیل درمان ها انجام نشده است، بنابراین روشن نیست که آیا این روش های درمانی بی خطر بوده و مفید می باشند یا خیر.
